Φωτογραφικές μαρτυρίες μιας εκατονταετίας / Παγκύπριον Γυμνάσιον ; έρευνα-συγγραφή κειμένων Γεώργιος Ν. Χατζηκωστής.

Το Παγκύπριο Γυμνάσιο είναι το αρχαιότερο σχολείο Μέσης Παιδείας της Κύπρου και το παλαιότερο απ' όλα τα εκπαιδευτήριά της. Ιδρύθηκε το 1812, όταν η Κύπρος βρισκόταν υπό Οθωμανική Κατοχή, σε χώρο απέναντι στην Αρχιεπισκοπή, από τον εθνομάρτυρα Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανό, και αρχικά ονομάστηκε "Ελληνική Σχολή". Η λειτουργία της Σχολής διακόπηκε προσωρινά μετά τον απαγχονισμό του ιδρυτή της από τους Τούρκους (1821) και ξανάρχισε τη λειτουργιά της το 1830. Το 1893, όταν πια η Κύπρος βρισκόταν κάτω απο την εξουσία της Βρεττανικής Αυτοκρατορίας, εξελίχθηκε σε εξετάξιο Γυμνάσιο, που αναγνωρίσθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση ως ισότιμο με τα σχολεία Μέσης Παιδείας της Ελλάδας. Το 1896 πήρε το όνομα "Παγκύπριον Γυμνάσιον". Το παλαίοτερο κτήριο του Παγκυπρίου Γυμνασίου καταστράφηκε από πυργαγιά το 1920. Τον επόμενο χρόνο κτίσθηκε στη θέση του νέο κτήριο, που αποτελεί τη σημερινή κεντρική του πτέρυγα με τα κλασσικά προπύλαια. Το Παγκύπριο Γυμνάσιο παρείχε πάντοτε υψηλά επίπεδα εκπαίδευσης και υπήρξε, για δεκαετίες, πρότυπο σχολείου για όλη την Κύπρο και ένα από τα σημαντικότερα εκπαιδευτήρια του Ελληνισμού. Πολλοί από τους απόφοιτους του αναδείχθηκαν σημαντικές μορφές της πολιτικής, εκκλησιαστικής, επιστημονικής και πολιτιστικής ζωής της Κύπρου. Πολλοί επίσης από τους μαθητές και αποφοίτους του έλαβαν μέρος, εθελοντικά, στους απελευθερωτικούς αγώνες του Ελληνισμού και ιδιαίτερα στον απελευθερωτικό Αγώνα της Κύπρου (1955-1959) εναντίον της Βρεττανικής αποικιοκρατίας. Μερικοί έπεσαν ηρωικά σ' αυτούς τους αγώνες. Κατά τη διάρκεια της μακράς ζωής του αρκετοί απόφοιτοί του, από ευγνωμοσύνη, και άλλοι εκτιμητές της προσφοράς του, το προικοδότησαν με Κληροδοτήματα με σκοπό την ευημερία των μαθητών του και την παροχή υποτροφιών σε αποφοίτους του για πανεπιστημιακές σπουδές. Το Παγκύπριο Γυμνάσιο διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη με δεκάδες χιλιάδες τόμους βιβλίων που, από το 1949, στεγάζονται στη "Σεβέρειο Βιβλιοθήκη". Διαθέτει ακόμη μεγάλη συλλογή αντικειμένων ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας, συλλογές φυσικής ιστορίας, πινάκων ζωγραφικής και άλλων έργων τέχνης, σημαντικό αρχείο εγγράφων και άρτια εξοπλισμένες αίθουσες και εργαστήρια. Το Σχολείο βραβεύτηκε δύο φορές από την Ακαδημία Αθηνών (1971 και 1987). Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπόγεια κρύπτη που βρίσκεται κάτω από το δάπεδο της κεντρικής Εισόδου. Σύμφωνα με την παράδοση, στην υπόγεια αυτή κρύπτη ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός φιλοξένησε μέλη της "Φιλικής Εταιρείας" που επισκέφθηκαν την Κύπρο. Ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι πολλές επιγραφές και επιγράμματα που είναι εντοιχισμένα στο Σχολείο, όπως και τα διάφορα μνημεία και προτομές στον κήπο της πρόσοψής του.